معاون مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي نبود “شبكه بارنده خودكار”، “لوله‌هاي آماده به كار آتش‌نشاني”، “عدم محافظت پلكان” و عدم محافظت اسكلت فلزي در برابر آتش را از دلايل ريزش ساختمان پلاسكو نام برد و گفت: اگر محصولات استفاده شده در نما شرايط استاندارد ايمني در برابر آتش را داشته باشد، آتش از طريق نما نمي‌تواند به طبقات بالاتر سرايت كند، ولي از آنجايي كه در نما از مواد قابل اشتعال استفاده مي‌شود، اين مواد در زمان آتش‌سوزي ذوب شده و به سمت پايين فرو مي‌ريزد؛ از اين رو پيشروي آتش در طبقات پايين نيز به راحتي صورت مي‌گيرد.
به گزارش ملك رادار، دكتر سعيد بختياري در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا، با اشاره به حادثه پلاسكو، اظهار كرد: اين حادثه كل جامعه را متاثر كرد و مسوولان را بيش از پيش متوجه كرد كه چه ميزان ايمني و حفاظت در برابر آتش مهم است و در ايران كه در دهه‌هاي اخير مراحل توسعه را در پيش گرفته است، بايد موضوع ايمني سازه‌ها در برابر آتش را نسبت به گذشته جدي‌تر مورد توجه قرار داد.
وي با ابراز تاسف از اينكه در حادثه پلاسكو نقاط ضعف‌هايي وجود داشت، اظهار كرد: ما انتظار داريم در ساختمان‌ها سيستم‌هاي محافظت در برابر آتش در جنبه‌هاي مختلف وجود داشته باشد ولي در ساختمان پلاسكو هيچ كدام از سيستم‌هاي ايمني در برابر آتش وجود نداشت و تنها موردي كه در اين ساختمان وجود داشت سيستم “استند پايپ” (لوله‌هاي آماده به كار آتش‌نشاني) بود كه بر اساس اطلاعاتي كه ما به دست آورديم، به دليل عدم تعمير و نگهداري مناسب، در زمان آتش‌سوزي قابل بهره‌برداري نبود، به گونه‌اي كه در برخي از طبقات مشكلات وصل كردن شلنگ‌هاي آتش‌نشاني وجود داشت.
بختياري ادامه داد: به همين دليل در طبقات نزديك به آتش كه بايد از سيستم استند پايپ استفاده مي‌شد، اين سيستم زياد به كمك آتش‌نشان‌ها نيامده بود و حتي اگر اين سيستم هم آماده به كار بود، ساير سيستم‌هاي اطفاي حريق در ساختمان وجود نداشت.
معاون تحقيقات و فناوري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي، سيستم كشف و اعلام حريق و اسپرينكلر (شبكه بارنده خودكار) را از جمله سيستم‌هايي دانست كه در ساختمان پلاسكو در زمان آتش‌سوزي وجود نداشت و ادامه داد: شبكه بارنده خودكار سيستمي است كه در آن لوله‌هايي قرار دارد و هدهاي اين سيستم نسبت به دما حساس هستند و زماني كه دما به طور غير طبيعي بالا برود، به صورت اتوماتيك فعال مي‌شود و اقدام به پاشش آب به اطراف خود مي‌كنند.
وي با بيان اينكه اين سيستم قادر است حريق‌هاي كوچك را كنترل و از گسترش آن و تبديل شدن به آتش‌سوزي بزرگ جلوگيري كند، يادآور شد: تجربيات جهاني نشان داده است كه سيستم‌هاي اسپرينكلر سيستم‌هاي موثري در زمان وقوع آتش‌سوزي هستند.
اهميت نازك كاري و پوشش ضد حريق براي افزايش ايمني ساختمان‌ها در برابر آتش
بختياري در خصوص اهميت مصالح و مواد تشكيل دهنده پوشش ضد حريق به كار رفته در نازك كاري گفت: فرض كنيد در يك اتاق و يا سالن اجتماع آتش‌سوزي از يك نقطه آغاز مي‌شود و زماني كه آتش گسترش مي‌يابد، به ديوار و سقف سرايت مي‌كند. حال اگر نازك‌كاري‌هاي سقف و ديوار در برابر آتش ايمن باشد، آتش به راحتي گسترش نمي‌يابد، ولي اگر نازك‌كاري‌ها ايمني لازم در برابر آتش را نداشته باشد، به راحتي آتش از طريق ديوار و سقف گسترش مي‌يابد و با توجه به اينكه گازهاي قابل اشتعال هم فضا را پر مي‌كند، به يك باره كل ساختمان مشتعل مي‌شود.
وي ادامه داد: اگر محصولات استفاده شده در نما ايمني لازم در برابر آتش را داشته باشد، آتش‌سوزي از طريق نما نمي‌تواند به طبقات بالاتر سرايت كند؛ ولي وقتي انواع مواد پليمري مانند انواع FRP ها، ترمو وود، كامپوزيت آلومينيوم و مصالح پلي استايرن در نما استفاده شود و مشخصات مناسب در برابر آتش را نيز نداشته باشند، آتش به راحتي گسترش مي‌يابد.
اين محقق تاكيد كرد: زماني كه آتش به نماي ساختمان‌هاي بلند مرتبه سرايت مي‌كند، انتظار اين است كه آتش تنها به سمت بالا برود و به سمت پايين پيشروي كندتري داشته باشد، ولي از آنجايي كه در نما از مواد قابل اشتعال استفاده مي‌شود، اين مواد در زمان آتش‌سوزي ذوب شده و به سمت پايين فرو مي‌ريزد، از اين رو پيشروي آتش در طبقات پايين نيز به راحتي صورت مي‌گيرد. اين همان پديده‌اي است كه در بسياري از اتفاقات مشاهده مي‌كنيم.
به گفته وي، استفاده از اين مواد علاوه بر آنكه موجب گسترش آتش به طبقات بالايي و پاييني مي‌شود، امداد، اطفاي حريق و فرار افراد را دشوارتر مي‌كند، خطر بدتري وجود دارد و آن اين است كه در زمان وقوع زلزله، آتش سوزي‌ها مي‌توانند از طريق نما گسترش يابند. در چنين شرايطي كه راه‌ها مسدود شده باشد، به راحتي امداد و نجات نيز صورت نمي‌گيرد.
معاون مركز تحقيقات مسكن با بيان اينكه كتاب آيين‌نامه ايمني در برابر آتش در زمان زلزله را در سال ۱۳۸۵ عرضه كرديم، گفت: در اين كتاب روش‌هاي پيشگيري از چنين حوادثي آورده شده است، به عنوان مثال نيروي انتظامي بايد آماده باشد تا در زمان وقوع حوادثي مانند پلاسكو و يا زلزله، بتواند نظم را برقرار كند. اينكه در كنار ساختمان حادثه ديده‌اي چند صد نفر تجمع كنند و با ايجاد ترافيك اجازه ندهند نيروهاي امداد فعاليت خود را انجام دهند، يك نوع بي نظمي است و نيروي انساني بايد براي چنين شرايطي برنامه داشته باشد.
بختياري اضافه كرد: در اين كتاب همچنين در خصوص نماهاي قابل اشتعال نكاتي آورده شده است و امروزه اهميت مساله مصالح به كار رفته در نماها خود را نشان مي‌دهد.
سناريويي كه منجر به حادثه آتش سوزي پلاسكو شد
بختياري، مناسب نبودن پلكان را از ديگر نقاط ضعف ساختمان پلاسكو نام برد و اظهار كرد: ما انتظار داريم پلكان ساختمان‌ها محافظت شده باشند، به گونه‌اي كه هم افراد بتوانند از پلكان خود را نجات دهند و هم آتش‌نشان‌ها بتوانند از پلكان محافظت شده، خود را به محل حادثه برسانند و عمليات اطفا و امداد را انجام دهند.
وي با تاكيد بر اينكه در سازه‌ها بايد پلكان به ظرفيت و تعداد كافي وجود داشته باشد، خاطر نشان كرد: پلكان پلاسكو از اين ويژگي‌ها برخوردار نبود و تنها يك راه پله بود كه به صورت غير اصولي و غير منطبق بر مقررات روز ايمني در برابر آتش ساخته شده بود و به راحتي محصولات آتش‌سوزي را كه شامل “حرارت”، “دود” و “گازهاي سمي” است، به طبقات ديگر منتقل مي‌كرد و افراد داخل ساختمان نمي‌توانستند به طريق ايمن خود را نجات دهند.
معاون تحقيقات و فناوري مركز تحقيقات مسكن، انباشت مقادير زياد پارچه و منسوجات در پلاسكو را از ديگر نقاط ضعف اين ساختمان عنوان كرد و يادآور شد: اين امر عاملي شده بود كه عمليات اطفاي حريق با دشواري بسيار زيادي مواجه شود، به گونه‌اي كه علاوه بر آنكه در مغازه‌ها و راه پله‌ها پارچه و منسوجات بود، مغازه‌داران از تمام فضاها به صورت غير اصولي به عنوان انباري استفاده كرده بودند.
اين محقق حوزه آتش سازه‌ها، با بيان اينكه در داخل مغازه‌ها، مغازه‌داران در سقف‌هاي كاذبي كه ايجاد كرده بودند، پارچه‌هايي را انباشته بودند، ادامه داد: بر اساس گزارش‌هاي هيات ويژه رياست جمهوري و سازمان آتش نشاني، گروه امداد در چندين مرحله تصور كرده بودند آتش سوزي را كنترل كرده‌اند و آتش تحت كنترل است، ولي در برخي از نواحي، “نهان سوزي” ايجاد شده بود؛ به اين معني كه آتش پارچه‌ها به دور از چشم و در فضاهاي كاذب در سقف گسترش مي‌يافته است.
وي اضافه كرد: از آنجايي كه سقف‌هاي كاذب در تمام مغازه‌ها و كريدورها به يكديگر متصل بودند، از اين رو ادامه آتش‌سوزي در هر يك از اين سقف‌ها مي‌توانست به ساير مناطق سرايت كند، ضمن آنكه “شفت”هاي موجود در اين سقف‌ها نيز شفت‌هاي محافظت شده‌اي نبودند.
عضو هيات علمي مركز تحقيقات مسكن در اين باره توضيح داد: در ساختماني مانند پلاسكو كه تاسيسات مكانيكي و الكتريكي از طبقات عبور مي‌كند، بايد به مدت ۲ ساعت مقاومت در برابر آتش داشته باشند كه در پلاسكو اين مقاومت وجود نداشت.
بختياري با بيان اينكه در برخي از طبقات پلاسكو از مصالح قديمي مانند مصالح ساخته شده با “ني” استفاده شده بود، يادآور شد: اين امر موجب شده بود كه آتش از طريق شفت‌ها و پلكان به راحتي به ساير طبقات سرايت كند، در حالي كه در تمام طبقات انبوهي از پارچه و مواد قابل اشتعال وجود داشت و شاهد بوديم كه در طبقه ۱۰ كه آتش‌سوزي آغاز شده بود، آتش به تمام طبقات سرايت كرد.
اشتعال‌پذيري پارچه نسبت به ساير مواد
معاون فناوري و تحقيقات مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي با اشاره به انجام تست‌هاي اشتعال‌پذيري پارچه در اين مركز تحقيقات، گفت: در اين تست مقدار و شدت حرارت آزاد شده از پارچه را اندازه‌گيري كرديم و نتايج نشان داد اشتعال‌پذيري پارچه از تمام مصالح ساختماني كه آزمايش كرديم، بسيار خطرناك‌تر و شديدتر بوده است.
وي دليل اين امر را نازك بودن پارچه دانست و خاطر نشان كرد: به عنوان مثال گسترش آتش در MDF در مقايسه با پارچه كه ضخامت كمتري دارد، نيازمند زمان بيشتري است. پارچه هم به سرعت مي‌سوزد و هم به سرعت آتش را گسترش مي‌دهد. از اين رو شاهديم كه در حادثه پلاسكو هم به صورت افقي و هم به صورت قائم گسترش آتش‌سوزي را در همه بخش‌هاي اين سازه داشتيم و با توجه به اينكه بيشتر گسترش آتش‌سوزي‌ها از طريق سقف‌هاي كاذب انجام مي‌شده، قطعا آتش‌نشان‌ها براي اطفاي حريق با مشكلات زيادي مواجه بودند و آتش آنها را غافل‌گير كرده است.
بختياري ادامه داد: اين مسايل، پلاسكو را تبديل به محلي كرد كه داراي نقاط ضعف متعدد و عدم تطابق سازه با مقررات ملي ساختمان بوده است و چنين حادثه تلخي را رقم زد.
وي با تاكيد بر اينكه اين سازه همچنين در برابر آتش محافظت نشده بود، اظهار كرد: بر اساس مقررات ملي ساختمان يك سازه فولادي با اين تعداد طبقات پلاسكو بايد ۳ ساعت مقاومت در برابر آتش داشته باشد ولي مشاهده شده پوشش‌هاي ضد حريق بر روي سازه فولادي پلاسكو وجود نداشت.
بختياري با بيان اينكه برخي از نواحي اين سازه فولادي پلاستر شده بود و برخي از نواحي اسكلت فولادي در معرض آتش بوده است و از شركت پوشش ضد حريق مجاز استفاده نشده است، ادامه داد: پوشش‌هايي كه بر روي سازه فولادي پلاسكو بوده، پوشش‌هاي طراحي شده مطابق با مقررات ملي ساختمان براي محافظت كردن سازه فولادي در برابر آتش نبوده، بلكه با پوشش “پلاستري”، يك محافظت حداقلي در برابر آتش ايجاد شده بود كه اين پوشش كافي نبوده و مشاهده كرديم ساختمان در مدت چند ساعت دچار ريزش كامل شد.
غفلت از ارتقاي مقاومت سازه‌هاي قديمي در برابر بحران‌ها
معاون تحقيقات و فناوري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي با تاكيد بر اينكه پلاسكو يك ساختمان قديمي بود، خاطر نشان كرد: اين سازه در زماني ساخته شد كه مقررات ملي ساختمان در كشور نداشتيم و توسعه شهرها به معناي امروزي به تازگي شروع به شكل‌گيري بود و ما سال‌ها در زمينه تدوين مقررات و آيين‌نامه‌هاي حفاظت سازه غفلت كرديم.
وي با تاكيد بر اينكه در دنيا موضوع توسعه در تضاد با موضوعات مرتبط با ايمني در برابر آتش است، در اين باره توضيح داد: توسعه شهري به همراه ساخت ساختمان‌هاي بلندمرتبه، افزايش جمعيت شهرنشين، سخت‌تر شدن دسترسي آتش‌نشان‌ها به ساختمان‌هاي بلند مرتبه، استفاده از مصالح پليمري و پلاستيكي در ساختمان‌ها همراه است.
بختياري اضافه كرد: در حالي در سازه‌ها از جنبه‌هاي مختلفي عايق‌بندي حرارتي و صوتي و يا براي سبك‌سازي از مقادير زيادي فوم و مواد پلاستيكي استفاده مي‌شود كه اكثر اين مواد قابليت اشتعال بالايي دارند، به اين صورت كه آتش‌سوزي كه در ۴۰ سال پيش در يك سازه مسكوني يك تا دو طبقه رخ مي‌داد و هيچ مصالح ساختماني قابل اشتعال نبود، ولي الان بسياري از اجزاي ساختمان از پلاستيك فوم پلي استايرن و پلي يورتان و پنجره‌هاي پلاستيكي و انواع و اقسام نازك كاري‌هاي قابل اشتعال است.
وي با اشاره به استفاده از مواد قابل اشتعال در مبلمان شهري، صنايع و انبارها، خاطر نشان كرد: هر چه ابعاد شهرنشيني و صنعتي توسعه يابد، خطرات آتش‌سوزي افزايش مي‌يابد، بايد تمهيدات ايمني در برابر آتش افزايش يابد؛ از اين رو بايد آيين‌نامه‌ها و مقررات ايمني سازه‌ها مورد بازنگري قرار گيرد.
بختياري با بيان اينكه در سال‌هاي گذشته ارائه مقررات ملي ساختمان با كندي انجام مي‌شد، ادامه داد: گاهي اوقات برنامه‌ريزي خوب مي‌تواند به حل چالش‌ها كمك كند، ولي از سوي ديگر به ارتقاي فرهنگ پذيرش جامعه و آماده شدن فناوري‌ها براي ايمني جامعه در برابر آتش نياز دارد، در غير اين صورت برنامه‌ريزي‌ها كارآمد نخواهد بود؛ ولي در عين حال اگر آيين‌نامه‌هاي ساختمان سريع‌تر معرفي مي‌شد، به نظر مي‌رسد كه توسعه ساير زير ساخت‌ها سرعت بيشتري به خود مي‌گرفت.
نقش مركز تحقيقات مسكن در ارتقاي ايمني شهرها
اين فعال حوزه ايمني در برابر آتش با بيان اينكه از سال ۱۳۹۳ ماموريت ويرايش جديد آيين‌نامه جديد مبحث سوم ساختمان به مركز تحقيقات مسكن، راه و شهرسازي محول شد، گفت: در اين راستا در كنار مطالعات وسيعي كه در مركز انجام شد، ۳ سال كار جدي در زمينه ويرايش اين آيين‌نامه صورت گرفت ضمن آنكه نظرات كليه سازمان‌هاي درگير در اين حوزه مانند آتش‌نشاني و نظام مهندسي و اساتيد دانشگاه و وزارت بهداشت دريافت و ويرايش اين آيين‌نامه در سال ۱۳۹۵ ابلاغ شد.
وي اين آيين‌نامه را نسبت به آيين‌نامه‌هاي قبلي جامع‌تر دانست كه ابعاد مختلف محافظت در برابر آتش را در بر مي‌گيرد، ادامه داد: به عنوان مثال سال‌ها نگران مصالح ساختماني، نازك كاري و نما بوديم، براي اين منظور در سال ۱۳۸۷ تعداد ۱۱ نمونه مصالح نازك كاري مختلف كه در خيابان شيراز و از سوي برخي كارخانجات ارائه مي‌شد را نمونه‌برداري كرده و مورد آزمايش قرار داديم.
معاون تحقيقات و فناوري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي يادآور شد: از اين تعداد نمونه ۱۰ مورد آن كاملا خطرناك بود به اين معنا كه ۱۰ نمونه آيين‌نامه‌هاي ايمني ساختمان در برابر آتش در دنيا را پاس نمي‌كردند، از اين رو مقررات كنترل مصالح در برابر آتش را در فصل هفتم مبحث جديد وارد كرديم، اگرچه اين اتفاق بايد زودتر رخ مي‌داد.
بختياري اضافه كرد: ما سال‌ها براي مصالح به كار رفته در نما نگران بوديم، ضمن آنكه اتفاقاتي كه در “انزلي”، “مشهد” و “عسلويه” رخ داد، به ما نشان داد كه مصالح به كار رفته در نما بسيار مهم است و بايد سريع‌تر در اين زمينه اقدام شود و اين مصالح بر اساس اينكه در چه ساختماني مصرف مي‌شود، بايد كنترل‌هاي خاصي بر روي آنها انجام مي‌شد كه ما ابلاغيه آن را اعلام كرديم و در مبحث جديد فصل جداگانه‌اي براي نازك كاري ساختماني در نظر گرفتيم.
توقف برخي رويكردهاي خطرناك شهري
معاون تحقيقات و فناوري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي با بيان اينكه امروزه با تدوين آيين‌نامه‌ها شاهد توقف برخي رويكردهاي اشتباه در مواجهه با آتش هستيم، افزود: زماني‌كه از مصالحي مانند پلي استايرن و PVCصحبت مي‌شود، اينها اسامي ژنريك است و هر كدام داراي فرمولاسيون و مواد مختلفي هستند و زماني كه مقررات ايمني در برابر آتش داشته باشيم، توليدكننده مي‌داند بايد بر اساس ضوابط و مقررات محصولات خود را توليد كند.
وي با بيان اينكه وقتي مقررات وجود نداشته باشد، آگاهي وجود نخواهد داشت، ادامه داد: اين امر در مورد واردات نيز صادق است. برخي از مواد وارداتي ساختماني كه مي‌خواستند گواهي فني از ما دريافت كنند، ما بر اساس آيين نامه‌ها اعلام كرديم از لحاظ ايمني در برابر آتش مورد تاييد نيست و به آنها گواهينامه در زمينه آتش داده نشد.
بختياري با بيان اينكه بسياري از كشورها قوانين مترقي در زمينه ايمني در برابر آتش دارند، گفت: وارد كننده بايد نسبت به آيين نامه‌هاي ايمني در برابر آتش كشور مقصد و مبدا اطلاعات لازم را داشته باشد، بر اين اساس ما اين آيين‌نامه‌ها را در فرآيند تدريجي و منطقي توسعه مي‌دهيم و سختگيري آن را افزايش مي‌دهيم تا بتوانيم جلوي حوادث را بگيريم.
وي در خصوص اينكه علي‌رغم وضع آيين‌نامه حفاظت نما در برابر آتش چرا همچنان از برخي مواد مانند ترو وود و پلي استايرن در نما استفاده مي‌شود، پاسخ داد: بله اين مواد همچنان استفاده مي‌شود، ولي اين مواد همانند مواد قابل اشتعال قبلي نيست، بلكه محصولات ارتقا يافته است. ولي سيستم نظارت، مهندسان و مردم نيز بايد آگاه باشند. مهندسان بايد بدانند كه كاري كه امروز انجام مي‌دهند، ممكن است ۲۰ سال آينده خانواده‌اي را عزادار كند.
اين محقق با بيان اينكه خريد مصالح ارزان قيمت از سوي مالكان ممكن است در آينده جان ساكنان خانه را خطر بيندازد، ادامه داد: اينها مسايلي است كه جامعه بايد با آن آشنا باشند، ضمن آنكه سيستم نظارتي كشور نيز بايد زمينه ترويج اين فرهنگ را فراهم كند.
تفاوت‌هاي ايران با ساير كشورها در انتخاب مبلمان
معاون تحقيقات و فناوري مركز تحقيقات راه با اشاره به ورود برخي شركت‌هاي دانش‌بنيان در توليد مواد اطفاي حريق در كشور، گفت: محصولات اين شركت‌ها بايد مورد آزمايش قرار گيرد؛ ولي ما تاكنون در زمينه مواد اطفاي حريق كار خاصي انجام نداديم، ولي تحقيقات و كنترل كيفي اين مواد را مي‌توانيم با همكاري ساير سازمان‌ها در اين مركز دنبال كنيم.
وي با اشاره به راه‌اندازي آزمايشگاه‌هاي مواد و مصالح، واكنش در برابر آتش، مقاومت در برابر آتش در اين مركز، از اجراي طرح جامع آزمايشگاه آتش در مركز تحقيقات خبر داد و اظهار كرد: اين طرح شامل آزمايشگاه‌هاي كنترل كيفي دتكتورها، سيستم‌هاي اطفاي حريق خودكار و كابل‌هاي برق مي‌شود.
بختياري با بيان اينكه در آيين‌نامه‌هاي ايمني ساختمان بيشتر تمركز بر روي ساختمان است، افزود: ولي ساختمان تنها جايي نيست كه موضوع ايمني در برابر آتش دچار مشكل است، بلكه بايد به ساير بخش‌هاي آن مانند نوع مبلمان استفاده شده در ساختمان نيز توجه شود.
به گفته وي در هتل‌ها نبايد اجازه داده شود كه از هر موكت و پرده‌اي استفاده شود و بايد از لحاظ ايمني در برابر آتش مورد ارزيابي قرار گيرند.
وي ادامه داد: بر اين اساس راه‌اندازي آزمايشگاه بزرگ مقياس براي مبلمان از ديگر برنامه‌هاي ما به شمار مي‌رود.
بختياري يادآور شد: كيس كامپيوتر و تلويزيون در آمريكا بايد ديرسوز باشد و اين مقررات براي ساير كشورها نيست، از اين رو برندهاي توليدكننده تلويزيون كالايي كه به آمريكا صادر مي‌كنند، كالايي نيست كه به ايران و يا حتي اروپا ارسال مي‌كنند.
منبع: ملك رادار